İŞ KANUNU VE SOSYAL SİGORTALAR GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU DEĞİŞİKLİKLERİNİN GETİRDİKLERİ

İŞ KANUNU VE SOSYAL SİGORTALAR GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU DEĞİŞİKLİKLERİNİN GETİRDİKLERİ

5754 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (1)” ve 5763 sayılı “İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (2)” ile İş Yasasında ve Sosyal Sigortalar Genel sağlık Sigortası yasasında bir dizi değişiklik yapılmıştır.

5763 sayılı yasa ile sosyal güvenlik kurumlarına olan borçların ödenmesi konusunda önemli kolaylıklar sağlanmıştır. Ayrıca sosyal güvenlik primleri işveren payları belli koşulları taşıması halinde hazinece veya işsizlik sigortası fonundan karşılanmaktadır.

I. Asıl İşveren - Alt İşveren İlişkileri Konusunda Yapılan Düzenleme

Yapılan değişiklikle asıl işveren – alt işveren ilişkisinin kurulması, bildirimi ve işyerinin tescili ile yapılacak sözleşme ve bu sözleşmede bulunması gerekli hususlar konusunda bir yönetmelik çıkarılmasına hükmedilmektedir.

Alt işveren; kendi işyerinin tescili için asıl işverenden aldığı yazılı alt işverenlik sözleşmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birinci fıkra hükmüne göre bildirim yapmakla yükümlü bulunmaktadır.

Tescili yapılan işyerine ait belgeler gerektiğinde iş müfettişlerince incelenebilecek ve inceleme sonucunda muvazaalı işlemin tespiti halinde, bu tespite ilişkin gerekçeli müfettiş raporunun işverenlere tebliğ edilmesi de ayrıca hüküm altına alınmaktadır.

Müfettiş raporuna karşı tebliğ tarihinden itibaren altı iş günü içerisinde itiraz edilebilecektir. Süresinde itiraz edilmemesi veya mahkeme kararı ile işlemin muvazaalı olduğuna hükmedilmesi halinde var olan tescil işleminin iptali ile alt işverenin işçilerinin başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçileri sayılacağı da ayrıca hüküm altına alınmaktadır.

II. Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu (Uygulama 01 Temmuz 2008 tarihinde yürürlük kazanacaktır)

İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmak zorundadırlar.

İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlamak durumundadırlar.

Bir işverenin aynı il sınırları içerisinde birden fazla işyerinin bulunması halinde bu durumda çalıştırılacak özürlü sayısının hesaplanmasında toplam işçi sayısı esas alınacaktır. Dolayısıyla hesaplamada işyerinde çalışan işçi sayısı değil aynı işverene bağlı olarak çalışanların toplamı esas alınacaktır.

Ancak; yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamayacak ve çalışan sayısının hesabında da yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar dikkate alınmayacaktır.

Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalan ve sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçilerin, talepleri halinde eski işyerlerinde tekrar işe alınmaları yasa kapsamında hüküm altına alınmıştır. İşverenler, boş yer olması durumunda bu kişileri eski işleri veya benzeri işlerde istihdam etmekle yükümlüdürler. Koşullar uygun olduğu halde işveren bu kişileri istihdam etmez ise bu durumda işe alınma talebinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat ödemekle yükümlü olacaktır.

Dolayısıyla özel sektörde eski hükümlü, terör mağduru çalıştırma yükümlülüğü kaldırılmaktadır.

III. Özürlülerin Sigorta Primlerinin İşveren Paylarının Hazinece Karşılanması (Uygulama 01 Temmuz 2008 tarihinde yürürlük kazanacaktır)

Yukarıda sayılan kapsamda Özel sektör işverenlerince istihdam edilen özürlülerin prime esas kazanç alt sınırı üzerinden (ülkemizde prime esas kazancın alt sınırı 16 yaşından büyük işçiler için 608,40 YTL dir.) hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı, kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi Hazinece karşılanacaktır.

İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması zorunluluğu bulunmaktadır.

Brüt Ücret
608,40

SSK Primi İşveren Payı %19,5
118,64

(Tehlike derecesinin 1 olduğu varsayılmıştır)

Dolayısıyla zorunluluk kapsamında özürlü çalıştırılması halinde her özürlü için 118,64 YTL aylık (Yıllık olarak sağlanan avantaj 1.423,68 YTL olmaktadır) Sigorta Primi İşveren payı destek kapsamında bulunmakla birlikte zorunluluk olmadığı halde özürlü çalıştıran işverenler ise her özürlü için aylık 59,32 YTL sigorta primi işveren payı desteğinden yararlanacaklardır.

Özürlüler için önemli bir aşama olarak değerlendirdiğimiz bu düzenlemenin bir başlangıç olmasını dilemekteyiz.

Yapılan düzenleme ile çalıştırma zorunluluğu kapsamında istihdam edilen özürlülerin sigorta primlerinin işveren paylarının tamamı hazinece karşılanmaktadır. Fazladan istihdam halinde ise söz konusu primin yarısının hazine tarafından karşılanacağına hükmedilmektedir. Ülkemizdeki özürlülerin istihdamının teşviki amacıyla zorunluluk dışı istihdam durumunda da sigorta primi işveren paylarının tamamının hazinece karşılanması arzu edilmektedir.

IV. İlave İstihdamda Sigorta Primlerinin İşveren Paylarının İşsizlik Sigortası Fonundan Karşılanması (Uygulama 01 Temmuz 2008 tarihinde yürürlük kazanacaktır)

18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük olan erkekler ile yaş şartı aranmaksızın 18 yaşından büyük kadınlardan; 01 Temmuz 2008 tarihinden önceki altı aylık dönemde prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olması koşuluyla, 01 Temmuz 2008 tarihinden önceki bir yıllık dönemde işyerine ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak bir yıl içinde işe alınan ve fiilen çalıştırılanlar için; prime esas kazanç alt sınırı üzerinden (608,40 YTL üzerinden) hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin;

Birinci yıl için yüzde yüzü,
İkinci yıl için yüzde sekseni,
Üçüncü yıl için yüzde altmışı,
Dördüncü yıl için yüzde kırkı,
Beşinci yıl için yüzde yirmisi,
İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır.

İşveren hissesine ait primlerin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması zorunludur.

Mevcut düzenlemeler doğrultusunda asgari ücretli bir çalışanın ücret hesaplaması aşağıdaki şekilde yapılmaktadır.

Brüt Ücret
608,40

SSK Primi (%14)
85,18

İşsizlik Primi (%1)
6,08

Gelir Vergisi Matrahı
517,14

Gelir Vergisi (%15)
77,57

Damga Vergisi (%06)
3,65

Kesinti Toplamı
172,48

Net Ücret
435,92

SSK Primi İşveren Payı %19,5
118,64

İşsizlik Sigorta Primi İşveren Payı (%2)
12,17

(Tehlike derecesinin 1 olduğu varsayılmış olup hesaplama dahilinde Asgari Geçim İndirimi göz ardı edilmiştir).

Yukarıdaki örnekten hareketle işveren payının tamamının karşılanması halinde mevcut asgari ücret esas alındığında her işçi için birinci yıl 118,64 YTL aylık, ikinci yıl için 94,91 YTL Aylık, üçüncü yıl için 71,18 YTL, dördüncü yıl için 47,46 YTL ve beşinci yıl için 23,73 YTL aylık destek sağlanmaktadır. Dolayısıyla usulüne uygun olması koşulu ile ilave her işçi için yıllık (ilk yıl için hesaplanmış olup mevcut asgari ücret esas alınmıştır) 1.423,68 YTL bir destek sağlanmaktadır.

İlave istihdam ülkemizde kayıt üzerinde oldukça güç bir hale gelmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 30 Nisan 2008 tarihinden önce sigortalılık tescilinde önemli bir artış olmasıdır. Uzmanların yazılı ve görsel medyada verdikleri mesaj doğrultusunda işyerlerinde kayıtlı sigortalı sayısı önemli ölçüde artmıştır.

Dolayısıyla işyerlerinde fiilen çalıştırılmadığı halde sigortalılık tescil kaydının yaptırılmasını teminen yapılan işlemler neticesinde işyerlerinin ortalama çalıştırdıkları sigortalı sayısı artmıştır. Bu ise; işverenlere sözü edilen oranla bağlantılı olarak her kişi için aylık 118,64 YTL den başlamak üzere olumsuz etki edecektir. Bir başka anlatımla işverenler tamamen kişisel ricalar neticesinde oluşan sanal bir işlemden dolayı yıllar boyu zarar görecekler veya fayda sağlayamayacaklardır.

V. Sigorta Primi İşveren Paylarının İşsizlik Fonundan Karşılanması Uygulaması Kapsamı Dışında Kalanlar (Uygulama Kapsamına Girmeyenler)

1/10/2003 tarihinden sonra özelleştirme kapsamında devir alınan işyerleri hariç olmak üzere, mevcut ve faaliyette bulunan işyerlerinin devredilmesi, birleşmesi, bölünmesi veya nevi değiştirmesi gibi hallerde yeni işe başlama olarak değerlendirilmez.
Mevcut bir işyerinin kapatılarak; değişik bir ad veya unvan ya da bir iş birimi olarak aynı faaliyette açılması veya çalışan sigortalıların bütün olarak devredilmesi halinde, bu işyerleri hakkında uygulanmaz.
Yönetim ve kontrolü elinde bulunduracak şekilde doğrudan veya dolaylı ortaklık ilişkisi bulunan şirketler arasında istihdamın kaydırılması, şahıs işletmelerinde işletme sahipliğinin değiştirilmesi gibi ek bir kapasite ve istihdam artışına neden olmayan, sadece teşviklerden yararlanmak amacıyla yapılan işlemler hakkında uygulanmaz.
506 sayılı Kanun gereğince yapılan kontrol ve denetimler sonucunda çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işyerleri hakkında bir yıl süreyle uygulanmaz.
8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan hizmet ve yapım konulu işyerlerine yönelik işyerleri hakkında uygulanmaz.
Kamu idareleri işyerleri hakkında uygulanmaz.
506 sayılı Kanuna göre sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ile yurt dışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmaz.
VI. Sigorta Primi İşveren Paylarına 5 Puanlık Destek Uygulaması (Uygulama 01 Ekim 2008 tarihinde yürürlük kazanacaktır)

Hizmet akdi ile işçi çalıştıran özel sektör işverenlerinin, sigorta primleri, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanacaktır.

İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için, işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna vermeleri, sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarı yasal süresinde ödemeleri zorunludur. Ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumuna prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması gerekmektedir.

Yukarıda sözü edilen beş puanlık destek Kamu idareleri işyerleri ile bu Kanuna göre sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ve yurt dışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmayacaktır.

Mevcut asgari ücret ve işyeri tehlike derecesi “1” olarak esas alındığında çalışan her işçi için aylık 30,42 YTL lik bir destek sağlanmış olmaktadır. Dolayısıyla yıllık destek 365,04 YTL şeklinde hesaplanmaktadır.

Beş puanlık fayda esas itibariyle önemli bir avantajdır. Ancak işletmelerin katlandıkları yükümlülüklerle dolaysız vergi ilişkisi önem arz etmektedir. Dolayısıyla yıllık kazanç üzerinden ödenen vergilerle orantılı olarak yapılan düzenlemelerin kayıtdışı istihdamın önlenmesinde önemli olduğu bilinmektedir.

Yapılan düzenleme ile ücret üzerindeki sosyal güvenlik primi oranı asgari %29,5 (işsizlik primi, gelir ve damga vergisi hariç) seviyesine çekilmektedir. Diğer desteklerle bu oranların önemli ölçüde düşürüldüğü gözlemlenmektedir.

VII. İşçi Ücretlerinin Bankalar Aracılığı İle Ödenmesi

Kurumlaşmış veya kurumlaşma yolunda birçok işletme tarafından ücret ve benzeri ödemelerin banka aracılığı ile yapıldığı bilinmektedir. İşletme verimliliğine katkı yapan bu uygulamaya yasal boyut kazandırılması önem arz etmektedir.

5754 sayılı yasa ile yapılan bir dizi değişiklik içerisinde ülkemizde işçi ücretlerinin bankalar aracılığı ile ödenmesine hükmedilmektedir. Bu konuda uygulama esaslarının bakanlıklarca çıkarılacak yönetmelikle belirlenecektir.

Bu doğrultuda; 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun, 854 sayılı Deniz İş Kanununda, 4857 sayılı İş Kanununda ve 818 sayılı Borçlar Kanununda değişiklikler yapılmıştır.

4857 sayılı İş Kanununda yapılan değişiklik ”Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Çalıştırılan işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının özel olarak açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi olduğu vergi mükellefiyeti türü, işletme büyüklüğü, çalıştırdığı işçi sayısı, işyerinin bulunduğu il ve benzeri gibi unsurları dikkate alarak işverenleri veya üçüncü kişileri zorunlu tutmaya, banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının, brüt ya da kanuni kesintiler düşüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayacağını belirlemeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığından sorumlu Devlet Bakanlığı müştereken yetkilidir. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler” şeklindedir.

VIII. Destek Uygulaması Konusunda Ortak Açıklamalar

Yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenler bir yıl süreyle bu fıkrayla sağlanan destek unsurlarından yararlanamayacaklardır.
Hazinece veya işsizlik sigortası fonunda karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınamayacaktır.
Diğer desteklerde olduğu gibi bu işverenlerin diğer mevzuat hükümleri doğrultusunda yararlandıkları destek bulunması halinde bunlardan yalnızca birini tercih edeceklerdir. Bu konuda tercih hakkı işverene ait olacaktır.
Desteklerden yararlanmak için işverenlerin Hazinece veya işsizlik sigortası fonu tarafından karşılanmayan sigorta primlerini yasal süresinde ödemesi bir zorunluluk olup Sosyal Güvenlik Kurumuna borcu bulunmamalıdır.
Aylık Prim Hizmet Belgeleri sosyal güvenlik kurumuna yasal süresinde verilmiş olması da desteklerden yararlanmanın ön koşullarındandır.
Sonuç

Aktüeryal dengenin sağlıklı bir şekilde korunması ve buna süreklilik kazandırılmasının tüm taraflar için önemli olduğu yoğun olarak ifade edilmektedir.

Farklı zamanlarda getirilen ödeme kolaylıklarının sözü edilen dengenin korunmasına ne ölçüde katkı yaptığı elbetteki ilgili kurumlar tarafından bilinmektedir. Burada tehlikeli olan, sürekli bir beklenti oluşması ve bir adım daha ötesi bunların haklı çıkmalarıdır.

Yükümlülüklerini yabancı kaynak bularak yasal süresinde yerine getiren kişilerin geçmişte olduğu gibi günümüzde de pişmanlık içerisinde bulunduğu bilinmektedir.

Ülkemizde emek üzerindeki vergi ve sosyal güvenlik primlerinin yüksek olduğu, bunun da istihdam üzerinde olumsuz etkiler yaptığı bir gerçektir. Bu nedenle emek üzerindeki yükümlülüklerin karşılanabilir seviyelere çekilmesi kayıtdışı istihdamla mücadelede önemlidir.

Düzenlemelerin tam ve kısmi olarak var olan kayıtdışı istihdam (3) la mücadelede etkili olmasının yanı sıra, destekler neticesinde oluşan faydanın yatırımlarda kullanılması dolayısıyla işsizliğin önlenmesine katkı yapması dileği ile…

Labels: