Ana Sayfa | Yaz?lar? takip   et | Yorumlar?   et

Archive

SOSYAL GÜVENLİK REFORMU VE İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK

27 Ocak 2009 Salı

I- GİRİŞ

İsteğe bağlı sigorta, zorunlu sigortalılık kapsamına girmeyen kişilerin kendi istekleri ile prim ödemek suretiyle sigortalılıklarının devamını sağlayan bir sigorta türüdür. İsteğe bağlı sigortalılık ile ilgili 24.04.2003 tarih ve 4842 sayılı Kanun ve 06.08.2003 tarih ve 4958 sayılı Kanunla önemli değişiklikler yapılmıştır. 4842 sayılı Kanunla isteğe bağlı sigortalılığın şartları değiştirilmiş, 4958 sayılı Kanunla ise isteğe bağlı sigortalılık kapsamı genişletilmiştir. 4958 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeye göre, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular istekleri halinde malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kolları bakımından isteğe bağlı sigortaya devam edebileceklerdir. Bunlar talepleri halinde 506 sayılı Kanun’un 85. maddesinde öngörülen şartları taşımaları kaydıyla isteğe bağlı olarak prim yatırabilecektir

Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen işverenlerin yanlarında çalıştırdıkları Türk işçilerinin talepleri halinde haklarında isteğe bağlı sigorta hükümlerinin uygulanması öngörülmüştür.

Buna göre, sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen işverenlerin yanlarında çalıştırdıkları Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortaya devam etmek isteyenler 1080 gün şartı hariç olmak üzere 85. maddede öngörülen diğer şartlarla isteğe bağlı sigortaya devam edebilecektir.

Sosyal Güvenlik Reformu ile isteğe bağlı sigortalılık şartları yeniden belirlenmiştir. Yazımızda mevcut uygulama ile sosyal güvenlik reformu sonrası uygulama değerlendirilecektir.

II- 506 SAYILI KANUN UYGULAMASI

A- ŞARTLARI VE BAŞVURU

24.04.2003 tarih 4842 sayılı Kanun’un isteğe bağlı sigortalılık ile ilgili maddesi 01.05.2003 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 506 sayılı Kanun’un 85. maddesinde yapılan değişiklik ile isteğe bağlı sigortalılığın şartları yeniden belirlenmiştir. Buna göre isteğe bağlı olarak prim yatırabilmek için;

1- 1080 Gün Prim Ödemiş Olmak

01.05.2003 tarihinden önce, isteğe bağlı olarak sigortalı olabilmek için 506 sayılı Kanun’a göre tescil edilmiş olmak yani sigorta sicil numarası almış olmak yeterli iken, Kanun’un yürürlük tarihi olan 01.05.2003 tarihinden sonra isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenler için 1080 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi yatırmış olma şartı getirilmiştir. Aranan 1080 günün hesabında, sigortalıların 506 sayılı Kanun’a tabi çalıştıkları süreler ile isteğe bağlı sigorta, topluluk sigortası, askerlik ve hizmet borçlanması veya hizmet ihyası ile edinilmiş süreler ile ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen ülkelerdeki belgelendirilen çalışmaların tamamı dikkate alınmaktadır. Bunun dışında çıraklıkta ödenen primler, T.C. Emekli Sandığı, Bağ-Kur, 2925 ve 2926 sayılı Kanunlar ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. madde sandıklarında geçen hizmetler 1080 günün hesabında dikkate alınmaz.

2- Herhangi Bir Sosyal Güvenlik Kuruluşuna Zorunlu ya da İsteğe Bağlı Sigortalı Olmamak ve Buralardan Kendi Sigortalılığından Dolayı Aylık Bağlanmamış Olmak

506, 5434, 1479, 2925 ve 2926 sayılı Kanunlar ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamında bulunan sandıklara zorunlu ya da isteğe bağlı sigortalı olanların isteğe bağlı sigortaya müracaatları kabul edilmez. İş akdinin askıda kaldığı sürelerde (grev, ücretsiz izin, doğum, tutuklama gibi..) diğer şartların taşınması şartıyla isteğe bağlı sigortalı olunabilir.

Kanun’da kendi sigortalılıkları nedeniyle aylık almamak ifadesi yer aldığından, sürekli iş göremezlik geliri alanlar ile dul ve yetim aylığı/geliri alanlar diğer şartları taşıyor ise isteğe bağlı sigortalı olabilirler.

3- İsteğe Bağlı Olarak Her Ay Kesintisiz Otuz Gün Üzerinden Malûllük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları Primi Ödemek

İsteğe bağlı sigorta priminin kesintisiz her ay otuz gün üzerinden ödenmesi zorunludur. Ancak, çalışmaya başlama, aylığa hak kazanma şartıyla tahsis talebinde bulunma ve ölüm durumlarında isteğe bağlı sigortalılık aynı gün sona erdiğinden, bu durumda olanlar 30 günden eksik prim yatırabilirler.

4- Örneği Kurum’ca Hazırlanacak İsteğe Bağlı Sigorta Talep Dilekçesiyle Kurum’a Müracaatta Bulunmak

İsteğe bağlı sigortadan yararlanmak isteyenlerin, örneği Kurum’ca hazırlanan ve önyüzünde başvuru sahibinin adı-soyadı, sigorta sicil numarası, T.C. kimlik numarası, adresi, Kurumumuz ve diğer kurumlarda geçen hizmetleri, çalışmış olduğu ikili sosyal güvenlik sözleşmesi yapılan ülke adı ve sigorta numarası, sigortalının beyanı ve imzası ile Kurum’ca alınan evrak kaydı, arka yüzünde ise açıklamaların yer aldığı “İsteğe Bağlı Sigorta Başvuru Belgesi” ile ikametgahlarının bulunduğu yerdeki sigorta il/sigorta müdürlüğüne müracaat etmeleri gerekmektedir. İsteğe bağlı sigorta “İsteğe Bağlı Sigorta Başvuru Belgesi”nin Kurum kayıtlarına girdiği tarihi takip eden aybaşından itibaren başlar.

B- PRİM ORANI VE TAHSİLİ

506 sayılı Kanun’un 85. maddesinin © bendi uyarınca, sigortalıların ödeyecekleri sigorta primleri 506 sayılı Kanun’un 78. maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak koşuluyla kendileri tarafından belirlenir. 01.01.2008 itibariyle sigortalılar 608,40 ila 3.954,60 YTL arasında matrah belirleyecektir.

İsteğe bağlı sigorta prim oranı 4842 sayılı Kanunla 01.05.2003 tarihinden geçerli olarak % 20’den % 30’a yükseltilmiş olup, bu tarih itibariyle isteğe bağlı sigortaya devam etmekte olanlarla bu tarihten sonra ilk defa isteğe bağlı sigortalı olanlar bu orana tabi olmuştur. İsteğe bağlı sigorta prim oranı, 24.06.2004 tarih ve 5198 sayılı Kanunla 01.08.2004 tarihi itibariyle %30’dan %25’e düşürülmüş olup halen prim oranı %25 olarak uygulanmaktadır. 01.01.2008 tarihi itibariyle sigortalılar asgari 152,10 YTL, azami 988,65 YTL prim ödeyecektir. Sigortalılar tarafından belirlenen miktara %25 oranı uygulanmak suretiyle hesaplanacak primin ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir. Ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmeyen primler için, bu tarihten başlanarak gecikme zammı uygulanır.

C- SONA ERME

İsteğe bağlı sigortalılığın sona ermesi 506 sayılı Kanun’un 85. maddesinin (D) bendinde düzenlenmiştir. Buna göre isteğe bağlı sigortalılık;

1- Sosyal güvenlik kuruluşlarına (506, 5434, 1479, 2925 ve 2926 sayılı Kanunlar ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamında bulunan sandıklar) tabi olarak çalışmaya başlayanların, çalışmaya başladıkları günden itibaren sona erer.

2- İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, buna ait dilekçelerinin Kurum kayıtlarına girdiği tarihten önceki primi ödenmiş son ayın bitiminden itibaren sona erer. Örneğin, 2008/Nisan ayında isteğe bağlı sigortalılığını sona erdirmek için dilekçe veren bir sigortalının isteğe bağlı sigortalığı Nisan ayından önceki aylarda (Mart dahil) en son primi ödenen ayın sonu itibariyle sona erer.

3- İsteğe bağlı sigorta primini art arda üç ay ödemeyenlerin primi ödenmiş son ayın bitiminden itibaren sona erer. Birbirini izleyen üç aya ait primin ödenmeyerek gecikme zammına girmesi halinde isteğe bağlı sigortalılık sona erecektir. Örneğin, Mart ayı sonu itibariyle geriye doğru Şubat, Ocak, Aralık aylarının primleri ödenmemiş ise isteğe bağlı sigortalılık sona erecek, bunlardan herhangi birinin Mart ayı sonuna kadar ödenmesi halinde isteğe bağlı sigortalılık devam edecektir.

4- Tahsis talebinde bulunanların, sigortalılığı aylığa hak kazanmış veya toptan ödeme yapılmış olmak koşulu ile tahsis talep tarihinden itibaren sona erer. İsteğe bağlı sigorta primlerinin her ay kesintisiz otuz gün üzerinden ödenmesi zorunlu olduğundan, tahsis aşamasında ödenmeyen aylara ait primlerin tamamı tahsil edilmedikçe aylık bağlanmaz.

5- Ölen sigortalının ölüm tarihinden itibaren sona erer. İsteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalıların ölümleri halinde sigortalılıkları ölüm tarihi itibari ile sona erecek olup, ölüm tarihinden önceki sürelere ilişkin ödenmeyen primler gecikme zammı ile birlikte hak sahiplerince herhangi bir süre kısıtlaması olmaksızın her zaman ödenebilir. Ancak, primlerin ölüm tarihinden önce art arda 3 ay ödenmemesi hali mevcut ise isteğe bağlı sigortalılık ölüm nedeni ile değil 3 ay art arda prim ödememe nedeniyle sona erecektir.

III- SOSYAL GÜVENLİK REFORMU SONRASI UYGULAMA

Bazı maddeleri Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi nedeniyle yürürlüğü en son 01.06.2008 tarihine ertelenen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda değişiklikler yapan 5754 sayılı Kanun 08.05.2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 5510 sayılı Kanun’da;

- SSK sigortalıları, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında bir hizmet akdine dayanarak bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar olarak tanımlanmış olup, bunlara kısaca 4a,

- Bağ-Kur sigortalıları, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında bir hizmet akdine dayanmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar olarak tanımlanmış olup, bunlara kısaca 4b,

- Kamu görevlileri ise, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının © bendi kapsamında çalışanlar olarak tanımlanmış olup, bunlara da kısaca 4c

sigortalıları denmektedir.

İsteğe bağlı sigorta ve şartları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 50, 51 ve 52. maddelerinde düzenlenmiştir. Kanun’un 51. maddesinin son fıkrasına göre, “İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.” Yeni Kanunla 4a ve 4c statüleri için Kanun yürürlüğe girdikten sonra isteğe bağlı sigortalılık uygulaması sona erecektir. İsteğe bağlı olarak prim ödenen süreler 4b kapsamında (bugünkü anlamda Bağ-Kur sigortalısı) değerlendirilecektir.

Diğer önemli bir husus ise isteğe bağlı sigortalılardan uzun vadeli sigorta kolları primi (%20) ile genel sağlık sigortası primi (%12) alınmak suretiyle bunlara ve bakmakla yükümlü oldukları yakınlarına sağlık yardımlarının da yapılacak olmasıdır.

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4a kapsamında sigortalı sayılacak ve bunlar hakkında zorunlu olarak kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanacaktır. Bu sigortalılar isterlerse uzun vadeli sigorta kollarına isteğe bağlı olarak prim yatırabilecektir. Ancak, bunlar için 50. maddenin ikinci fıkrasının Türkiye’de yasal olarak ikamet etme şartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmayacak ve bunlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmayacaktır.

A- ŞARTLARI VE BAŞVURU

5510 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre; “İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de yasal olarak ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;

a) Bu Kanun’a tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,

b) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,

c) 18 yaşını doldurmuş bulunmak,

d) İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kurum’a başvuruda bulunmak

şartları aranır.”

Anlaşılacağı üzere Türkiye’de ikamet eden 18 yaşını doldurmuş, kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış Türk vatandaşları, yabancı ülke vatandaşları ve ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış yabancı ülkelerde bulunan Türk vatandaşları isteğe bağlı sigorta uygulamasından faydalanabilecektir. 5510 sayılı Kanun’da, 506 sayılı Kanun’da aranan 1080 gün prim ödeme gün sayısı aranmadığı gibi zorunlu sigortalılık kapsamında çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışılan işler ile part-time çalışılan işlerde 30 günden eksik kalan günleri isteğe bağlı sigortalı olarak tamamlama imkanı getirilmiştir ki, bu sürelerde 4b kapsamında değerlendirilecektir. Bu düzenleme özellikle part-time çalışanlar için önemli bir haktır.

Mevcut uygulamada, sigortalılık isteğe bağlı sigorta talep dilekçesinin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden aybaşı itibariyle başlar iken, 5510 sayılı Kanun’un 51. maddesi uyarınca, müracaatın Kurum kayıtlarına girdiği günü takip eden günden başlayacaktır.

B- PRİM ORANI VE TAHSİLİ

5510 sayılı Kanun’un 52. maddesinin birinci fıkrasına göre, “İsteğe bağlı sigorta primi, 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir.

Ay içinde 30 günden eksik çalışan sigortalılarda, 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi ödemek zorundadır.” Örneğin, sigortalı ayın 20 günü bir işyerinde 4a kapsamında çalışıyor ve Kurum’a 20 gün üzerinden bildiriliyor ise sigortalı geri kalan 10 gün için isteğe bağlı olarak prim yatırmak suretiyle ay içindeki çalışma süresini 30 güne tamamlayabilecektir. Bu 10 günlük sürede yine kendisi tarafından belirlenen prime esas kazanç tutarının 10 günlük tutarının %32’si oranında prim ödeyecektir. Ancak bu 10 günlük süre 4b kapsamında değerlendirilecektir.

İsteğe bağlı sigorta prim oranı yeni Kanunla %25’den %32’ye çıkarılmış olmakla birlikte, isteğe bağlı prim ödeyen sigortalı ve bakmakla yükümlü olduğu kimseler sağlık yardımlarından faydalanabilecektir. Ancak, isteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, genel sağlık sigortalısı sayılacak ve genel sağlık sigortası primini de ödeyecektir. Örneğin, 20 yaşındaki bir yüksek öğrenim öğrencisi babasından dolayı sağlık yardımlarına müstehaktır, bu öğrenci ayrıca isteğe bağlı sigortalı olursa bu sürede uzun vadeli sigorta kollarına ait primin yanında genel sağlık sigortası primlerini de ödeyecektir.

İsteğe bağlı olarak sigortalı olan yabancı ülke vatandaşlarından, Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmayanlar genel sağlık sigortalısı sayılmadığı için bunlardan bu süre içinde primde alınmayacaktır.

C- SONA ERME

5510 sayılı Kanun’da isteğe bağlı sigortalılığın sona erme halleri 51. maddenin dördüncü fıkrasında,

a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunma,

b) Aylığa hak kazanmış olmak şartıyla aylık talebinde bulunma,

c) Ölüm

olarak sayılmıştır.

Ayrıca, 52. maddenin üçüncü fıkrası uyarınca, ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmayacak ve bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler iade edilecektir.

IV- SONUÇ

Yazımızda da belirttiğimiz gibi sosyal güvenlik reformu ile, isteğe bağlı sigortalılık şartları kolaylaştırılmış ve kapsam genişletilmiştir. İkili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarına bu imkanın verilmesi, yine ay içerisinde 30 günden az çalışılan işlerde sigortalılara eksik günlerini tamamlama imkanı verilmesi önemli düzenlemelerdir. Ayrıca isteğe bağlı sigortalıların genel sağlık sigortası kapsamına alınması da bazı mağduriyetlerin giderilmesi açısından önemlidir. Ancak, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra, halen SSK’da isteğe bağlı olarak prim ödemekte olanlar 4b kapsamına girecek ve bundan sonra isteğe bağlı prim ödenen süreler 4b kapsamında değerlendirilecektir. 5510 sayılı Kanun’da, isteğe bağlı sigortalılık ile ilgili bir geçiş hükmü olmadığından Kanunun yürürlük tarihi itibariyle emekliliğine 1260 günden fazla süre olanların emeklilik şartları yeni statülerine, yani 4b’ye (Bağ-Kur) göre belirlenecektir.



Labels:

0 yorum:

Blogger Theme By:GosuBlogger and Araba Modelleri .